#34 AGED | Sokak Toplayıcılarının Sosyoekonomik Yapısı Araştırması

I. KAVRAMSAL ÇERÇEVE

Önce Kavramlar…

• Sokak toplayıcıları: Kağıt, cam, metal gibi geri dönüştürülebilir ürünleri çöplerden toplayarak atık depolarına satan ve böylelikle geçimlerini sağlayan insanlar.
• Geri dönüşüm: Yeniden değerlendirilme imkanı olan atıkların fiziksel veya kimyasal işlemlere tabi tutularak ikinci bir hammaddeye dönüştürülmesi işlemi.
• Atık: İnsanların çeşitli faaliyetleri sonucu, kullanım süresi dolmuş ve doğa için zararlı hale gelen her türlü madde.

II. ARAŞTIRMACI KURUM

AGED

Kağıt geri dönüşümünü ülke içinde en üst düzeye çekmeyi ve dünyadaki gelişmeleri takip ederek ilgilileri bilgilendirmeyi amaçlayan AGED, bu konuda çeşitli sosyal sorumluluk projeleri yürütüyor ve yayın faaliyetleri yapıyor.

III. METODOLOJİ

Araştırmanın ikinci aşamasında vatandaşların sokak toplayıcılarına bakış açıları hakkında bilgi edinmek amacıyla 13 ilde 1720 katılımcı ile görüşülüyor.

Araştırmanın son kısmını ise kâğıt fabrikası yetkilileri, STK’lar, kamu yetkilileri ve aracı kurumlardan oluşan 40 kişi ile yapılan görüşmeler oluşturuyor.

IV. ARAŞTIRMANIN BULGULARI

Yaş, cinsiyet, uyruk.

• Katılımcıların yarıdan fazlası ilkokul ve altı eğitim seviyesine sahip, 18-34 yaş arasındaki erkeklerden oluşuyor.
• Sokak toplayıcılarının yarıdan fazlası herhangi bir yerden sosyal yardım almıyor. ( Yüzde 68,6)

• Sokak toplayıcılarının çoğu Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı. (Yüzde 72,8) Yarıya yakını Suriye uyruklu. (Yüzde 39,8) Afganistan uyruklu olanların oranı ise %6,2.

• Katılımcıların yüzde 36,9’u 18-24 yaş arasında. Henüz erişkin olmamışların (11-17 yaş) orası ise yüzde 9,6.
• Katılımcıların eğitim durumuna bakıldığında yüzde 73’ünün ilkokul ve altı eğitim seviyesine sahip olduğu görülüyor. Ayrıca  binde 7’si üniversite mezunu.

Hane yükümlülükleri ve gelir durumu.

• Katılımcıların neredeyse tamamı çevresinden birine bakmakla yükümlü. Yüzde 34,2’si annesi ve babasına, yüzde 22,1’i akrabalarına, yüzde 21,1’i ise çalışma arkadaşlarına.
• Atık toplama işine akrabalarının önerisi ile başlayanların oranı yüzde 32,6, ailesinin önerisi ile başlayanların oranı ise yüzde 26.
• Katılımcıların yüzde 75,9’u 1 kağıt toplama arabasındaki malzeme için 0-100 TL arası para aldığını belirtirken yüzde 22,6’sı 101-300 TL arası para aldığını dile getiriyor.
• Sokak toplayıcıları haftanın 6 günü çalışarak aylık ortalama 2.560 TL kazanıyorlar. Yüzde 72,4’ünün geliri ise 1.000-3.000 TL arasında.

Akıllı saatleri olsaydı?

• Sokak toplayıcıları günde ortalama 7 saat yürüyor. 35-44 arası katılımcılarda bu ortalama 7,3 saat olarak hesaplanıyor.
• Sokak toplayıcıları atıkları genellikle çöp konteynırlarından topluyor. Geri dönüşüm konteynırlarından atık topladığını belirtenlerin oranı yüzde 27,6 iken çöp konteynırlarından atık topladıklarını belirtenlerin oranı yüzde 62,7.
• Katılımcıların topladıkları atık türlerine bakıldığında ilk iki sırada kâğıt ve plastik geliyor. Kâğıt toplama oranının yüzde 68,4, plastik toplama oranının yüzde 50,9 olduğu en az ise elektronik ve cam atıkların toplandığı görülüyor.
• Katılımcıların yüzde 42,7’si atık toplama aracını günde 1 kere doldurabildiğini ifade ederken yüzde 40,8’i 2 kere, yüzde 14,8’i üç veya daha fazla doldurduğunu söylüyor.
• Sokak toplayıcıları toplama arabalarını günde ortalama 5 saatte dolduruyor.

Neler değişmeli?

• Katılımcıların atık toplama işinde yaşadığı en büyük 3 sorunun sırasıyla; yüzde 52,4 ile güvencesiz çalışma koşulları, yüzde 42,3 ile çalışma şartlarından kaynaklanan sağlık sorunları, yüzde 42,2’si ise kazancın düşüklüğü.
• Katılımcıların yarıdan fazlası işiyle alakalı neyin değiştirilmesi gerektiğini bilmediğini belirtirken (yüzde 56,2) en fazla beklenen değişimin “sağlık sigortası ve sağlıklı çalışma koşullarının sağlanması” olduğu görülüyor. Bunu “atık fiyatlarının artması” ve “devlet güvencesiyle çalışmak” takip ediyor.
• Sokak toplayıcıları faaliyetlerine kamu çatısı altında devam etmek istiyor. Buna göre yüzde 41,3’ü atık toplayıcılığı işine Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı bünyesinde, yüzde 39,9’u belediye bünyesinde ve yüzde 3,7’si valilik/kaymakamlık bünyesinde devam etmek istediğini belirtiyor. Kendine özel serbest meslek kartı ile atık toplama işine devam etmek isteyenlerin oranı ise yüzde 15,1.
• İstanbul’da 10.000’in, Türkiye genelinde ise 30.000’in üstünde sokak toplayıcısının olduğu tahmin ediliyor.

Vatandaş nasıl bakıyor?

• Vatandaşların sokak toplayıcılarına bakış açısında yüzde 46,3’ünün olumlu bir algıya sahip olduğu, yüzde 42,9’unun kararsız olduğu, yüzde 10,8’lik bir kesimin ise negatif bir algıya sahip olduğu görülüyor.
• Vatandaşların yüzde 23,8’i sokak toplayıcılarının çevreye yarar sağladığını söylerken, yüzde 15,6’sı çevreyi kirlettiklerini düşünüyor.
• Vatandaşlar arasında sokak toplayıcılarını güvenilmez olarak nitelendirenler azınlıkta kalıyor. (yüzde 8,3)
• Araştırmanın temel bulgularına göre katılımcıların geri dönüşüme yönelik bilgi düzeyinin yüksek olduğu görülse de evlerinde çöpleri ayrıştırma oranının daha düşük olduğu ortaya çıkıyor.

Yetkililerin çözüm önerileri.

• Yaygın kanaat, sokak toplayıcılarının kamu bünyesi altında çalışmalarına devam etmesi ve çalışma koşullarının modernize edilmesi gerektiği yönünde.
• Kâğıt fabrikaları yetkilileri atık toplaması konusunda bölge belirlenmesi gerektiğine işaret ediyor.
• Sanayiciler  halkı bilinçlendirecek çalışmalar, eğitim sisteminde geri dönüşüm hususunun vurgulanması ve halkı teşvik edici uygulamaları öneriyorlar.
• Kâğıt fabrikaları yetkilileri atık toplayıcıların sisteme dâhil edilmesi hususunda devlet düzenlemeleri yapılması gerekiyor. Atık toplayıcıların belediye kadrosuna alınması ve aynı zamanda atık toplayıcıların kullandığı el arabası gibi araçların da modernize edilmesi gerektiğine dikkat çekiyor.
• Paydaşlar genel anlamda yapılacak ödül ve hediye gibi teşviklere olumlu gözle bakıyor.

V. GELECEK SAYIDA

Bülteni sevdiysen şayet abone olmayı ve arkadaşlarına tavsiye unutma.

Link burada.

Rapora ilişkin geri bildirim vermek veya incelememizi istediğin bir rapor olursa bize yazmaya çekinme: 📩 omerburaktek@gmail.com

Gelecek sayıda görüşmek dileğiyle.

Hoşça bak zâtına.

Ömer & Şeyma & Ali Buğra & Mansur & Aleyna