#36 İPM & Ankara Enstitüsü | Türkiye’de Milliyetçilik Algısı Raporu

I. KAVRAMSAL ÇERÇEVE

Önce kavramlar…

Milliyetçilik, vatanseverlik, ülkücülük.

• Milliyetçilik: Belirli bir milletin çıkarlarını, özellikle egemenliğini ve özyönetimini kazanmayı, daha sonra bunu ilelebet sürdürmeyi amaçlayan ideolojik fikir hareketi. Ancak milliyetçilik tek boyutlu ve katı bir tanıma sahip değil. Farklı birçok başlıkta tartışılıyor: Etnik milliyetçilik, siyasal milliyetçilik, liberal milliyetçilik…
• Ülkücülük: Milliyetçi Hareket Partisinin Yeni Osmanlıcılık, Türkçülük ve İslamcılık üzerine temellenmiş kurucu ideolojisi.
• Vatanseverlik: Vatanını sevme ve vatanı için her türlü özveride bulunma duygusu.

II. ARAŞTIRMACI KURUM

Ankara Enstitüsü ve İPM.

Ankara Enstitüsü: Türkiye, Avrasya ve Ortadoğudaki gelişmeler üzerine araştırmalar yapan Ankara merkezli düşünce kuruluşu.

Proje bazlı stratejik analizler yapmayı ve karar vericilere yön göstermeyi amaçlayan enstitünün yürüttüğü çalışmalara buradan göz atabilirsin.

İstanbul Politikalar Merkezi (İPM): Demokrasi, iklim değişikliği, uluslararası ilişkiler ve kentleşme gibi konularda küresel düzeyde çalışmalar sürdüren araştırma merkezi.

İPM 2001 yılından bu yana, karar alıcılara, kanaat önderlerine ve paydaşlarına analizler ve politika önerileri sunuyor.

NOT: İPM aynı zamanda ilgili kişilere yarı ve tam zamanlı pozisyonlar açarak kurum bünyesinde staj yapabilme imkanı sunuyor. İPM; her yıl güz, bahar ve yaz dönemlerinde yeni stajyerler kabul ediyor. Staj programı için son başvuru tarihi bulunmuyor ve yapılan başvurular kontenjan durumuna göre değerlendiriliyor.

III. METODOLOJİ

Telefon Görüşmeleri, Likert Ölçeği ve Puanlama Yöntemi.

Araştırma, 30 Mart-3 Nisan 2022 tarihleri arasında yapılan telefon görüşmelerinin verilere dökülmesiyle oluşturuluyor.

Sonuçların Türkiye genelini yansıtması amacıyla görüşülecek kişiler TÜİK verileri kullanılarak ağırlıklandırılıyor. Araştırmada ağırlıklı olarak puanlama (10 üzerinden kaç puan verirsiniz? vb.) ve kapalı uçlu ölçüm tekniği (Likert tipi tutum ölçeği) kullanılıyor.

IV. BULGULAR

Ne kadar milliyetçisiniz?

• Katılımcıların kendilerini ne kadar milliyetçi gördüklerini 0 ile 10 arasında puanlamalarını istenildiğinde Türkiye ortalaması 7.5 oluyor.
• Katılımcıların yarıya yakını milliyetçiliklerine 10 üzerinden 10 puan veriyor. (%48)
• Her 10 kişiden 8’i ülkesi için savaşacağını ve öleceğini beyan ediyor. (%84) Bu ifadeye “kesinlikle katılmıyorum” ve “katılmıyorum” cevabı verenlerin oranı Türkler için %7 iken Kürt ve Zazalar için %20.
•  Katılımcıların yarıdan fazlası “Ülkesini ve devletini sevmeyen Türkiye’yi terk etmelidir” fikrinde. (%57) Bu ifadeye katılmayanların oranı %30.
• Katılımcıların çok önemli bir kısmı “Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmaktan gurur duyuyor” (%84)
• Katılımcıların yarıdan fazlası “seçme şansım olsa başka ülkenin vatandaşı olurdum” ifadesine katılmıyor. (%69) Bu ifadeye en yüksek oranda destek veren katılımcılar HDP seçmeni (%56). En yüksek oranda karşı çıkan katılımcılar MHP seçmeni (%97).

Ülke eleştirisi vatana ihanet midir?

• Katılımcıların yarıya yakını “Yanlış işler yaptığını düşünse de devletini savunacağını” ifade ediyor (%41). AK Partili ve MHP’li katılımcıların çoğu bu ifadeye katılırken; CHP, İYİ Parti ve HDP’li katılımcıların çoğunluğu bu ifadeye katılmıyor.
• Her 2 katılımcıdan 1’i “devletimin her yaptığıyla gurur duymuyorum” ifadesine katılıyor (%52). Ayrıca eğitim seviyesi arttıkça bu ifadeye katılma oranı artıyor.
• “Ülke eleştirisi vatana ihanet değildir” ifadesine katılanların oranı %73.

“Milliyetçi değil vatanseverim.”

• Milliyetçilik ile vatanseverlik arasında bir tercih yapmaları istendiğinde çoğunluk vatanseverlik kavramını tercih ediyor (%77). Bütün katılımcı kümeleri için vatanseverlik tercihi milliyetçilik tercihine baskın durumda. Vatanseverlik tercihinin en yüksek olduğu grup CHP ve HDP seçmeni, en düşük olduğu grup MHP seçmeni.
• “Sizce bir insanın Türk sayılabilmesi için en önemlisi hangisidir?” sorusuna katılımcıların yarıya yakını “Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmak” cevabını veriyor (%43). Bu cevabı sırasıyla “Türk soyundan olmak” (%30) ve “Müslüman olmak” (%16) ifadeleri takip ediyor.
• Kendilerini ülkücü ve milliyetçi olarak tanımlayan katılımcılarda Türklüğün tanımında “Türk soyundan olmak” daha baskın. Diğer kimlik kategorilerini benimseyen katılımcılarda “Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmak” daha baskın görünüyor.
• Katılımcılar “Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan herkes Türk olarak tanımlanmalıdır” ifadesine yönelik kanaatlerde ikiye bölünmüş görünüyor. Katılımcıların %46’sı bu ifadeye katılırken, %44’ü katılmıyor. Bu ifadeye 55 yaş ve üstü katılımcılar daha çok katılırken gençler arasında bu önermeye katılmama oranı daha yüksek.
• “Hangisi sizin için en önce gelir?” sorusuna katılımcıların yarıya yakını “yaşadığım ülkeyi sevmek” cevabını veriyor (%40). Bu cevabı “Dünyayı, doğayı sevmek” (%27) yüzde 19’u “milletimi sevmek” (%19), “yaşadığım yeri, şehri, bölgeyi sevmek” (%9) cevapları takip ediyor.
• Türkiye hangisi ile daha güçlü olur? sorusu için “ekonomik güç (%32) ve “güçlü bir demokrasi” (%31) cevapları öne çıkıyor. Katılımcıların %20’si Türkiye’nin “toplumsal barış” ile daha güçlü olacağına inanırken, %10’u askeri güç seçeneğini tercih ediyor.
• Katılımcıların yarında fazlası “Türkiye silahlanmaya harcadığı kaynağı eğitim, sağlık gibi alanlara harcamalıdır” ifadesine katılıyor (%55). HDP’lilerin ve CHP’lilerin çoğu (%75) ve İYİ Partililerin yarıdan fazlası (%57) bu ifadeye katılırken MHP ve AK Partililerde bu katılım düşüyor. (%49 ve %46)

Önce Müslümanlık, sonra Türklük.

• “Ülkeme bağımlılığım dinime bağımlılığımdan fazladır” ifadesine katılanlar azınlıkta (%28). Bu ifadeye yönelik tutumlarda, iktidar-muhalefet ayrışması yerine, dindarlık-sekülerlik veya din-milliyetçilik arasındaki tercih belirleyici bir rol oynuyor.
• Her 3 katılımcıdan 2’si “Önce Müslüman sonra Türküm” diyor. (%66) Bu aslında, Müslümanlık ile Türklüğün ayrışmasına, Türklüğün Müslümanlığa alternatif bir kimlik olarak kurgulanmasına itiraz olarak anlaşılabilir.

Milliyetçiliğin kişinin dünya tasavvuruna olan etkisi.

• Katılımcıların %61’i Türkiye’yi “hem doğulu hem batılı” bir ülke olarak görüyor. “Doğulu” olarak görenler %14, “batılı” olarak görenler sadece %7.
• Katılımcılar arasında Türkiye’nin “Türk dünyasına” yönelmesini, “Avrupa’ya” yönelmesini, “Ortadoğu ve İslam dünyasına” yönelmesini isteyenlerin oranı birbirine yakın (%39, %34, %29).
• “ABD’ye” yönelmeli tutumunu (%11) “Avrupa’ya” yönelmeli tutumuyla birleştirdiğimizde, katılımcılardaki en yüksek eğilim batıya yönelme olarak düşünülebilir.
• AK Partili katılımcıların yoğunlaştığı kanaat (%51) “Ortadoğu ve İslam Dünyası”, MHP’li (%61) ve İYİ Partili (%57) katılımcıların yoğunlaştığı kanaat “Türk dünyası”, CHP’li (%63) ve HDP’li (%57) katılımcılardaki hakim kanaat “Avrupa” olarak ölçülüyor.
• “Türkiye tam bağımsız olmalı; NATO, AB gibi uluslararası kuruluşlara/birliklere dahil olmamalıdır” ifadesine katılanların oranı yüzde 48. AK Partili, MHP’li ve İYİ Partili katılımcıların çoğunluğu bu ifadeye katılıyor. HDP’li ve CHP’li katılımcılarda bu ifadeye katılma oranı görece daha düşük kalıyor.

V. BİR KİTAP

21. Yüzyılda Milliyetçilik: Teori ve Siyaset, İletişim Yayınları, 2016.

Raporda değinilen temaların konu edildiği “21. Yüzyılda Milliyetçilik: Teori ve Siyaset” adlı kitapta Elçin Aktoprak ve A. Celil Kaya tarafından düzenlenen uluslararası konferansın kayıtları yer alıyor. Derlemeye Tanıl Bora, Maria Holt, Joost Jongerden, A. Celil Kaya, Baskın Oran gibi birçok isim katkı veriyor.

Kitapta milliyetçiliğin yeni hallerine dair önemli kuramsal analizler yer alıyor. Temel olarak “Soğuk Savaş sonrasında tekrar yükselen milliyetçilik eğilimi 21. yüzyılda nasıl biçimlenecek ve ne gibi roller oynayacak?” sorusuna cevap aranıyor. Bu soru ekseninde konu konuyu açıyor ve Ortadoğu’daki ulusal kimlikler, Kürt meselesi, Türkiye’de milli kimlik tartışmaları gibi şümullü konulara değinmek kaçınılmaz hale geliyor.

VI. GELECEK SAYIDA

Gelecek sayıda Özgürlük Araştırmaları Derneği tarafından hazırlanan Siyasi Partilerde Reform adlı raporu inceleyeceğiz.

Bülteni sevdiysen şayet abone olmayı ve arkadaşlarına tavsiye unutma.

Link burada.

Rapora ilişkin geri bildirim vermek veya incelememizi istediğin bir rapor olursa bize yazmaya çekinme: 📩 raporbulteni@gmail.com

Gelecek sayıda görüşmek dileğiyle.

Hoşça bak zâtına.

Ömer & Şeyma & Ali Buğra & Mansur & Aleyna