#52 Hafıza Merkezi | Türkiye’de Meclis Araştırma Komisyonları Raporu

I. KAVRAMSAL ÇERÇEVE

Türkiye Meclis Araştırma Komisyonu, Susurluk Komisyonu, Darbe Komisyonu, Yaşam Hakkı İhlalleri Komisyonu, Barış Süreci Komisyonu.

• Türkiye Meclis Araştırma Komisyonu: 1980’lerin sonlarından bu yana devlet güçlerince sergilenen davranışları ve insan hakları ihlallerini araştıran meclis organı. Benzer komisyonların yakın geçmişte Uruguay, Peru, Almanya gibi ülkelerde de kurulduğu biliniyor.
• Susurluk Komisyonu: 1996 tarihinde Susurluk’ta meydana gelen trafik kazasını ve ardındaki gerçekleri aydınlatmak amacıyla kurulan komisyon.Bu kaza sırasında köy korucuları örgütlenmesinden sorumlu milletvekilinin, eski İstanbul Emniyet Müdür Yardımcısının, aşırı milliyetçi bir suç örgütü liderinin birlikte seyahat ettiği ortaya çıktı ve bu durum, devlet bürokrasisinin yaşanan insan hakları ihlallerine karıştığı görüşünü güçlendirdi.

  Bu kaza Türk siyaset literatürüne “derin devlet” kavramını getiren olay olarak da biliniyor.

• Darbe Komisyonu: AK PARTİ, CHP, MHP ve BDP tarafından darbelerin ve siyasete yönelik diğer anti-demokratik müdahalelerin araştırılması için kurulan komisyon.
• Yaşam Hakkı İhlalleri Alt Komisyonu: 1984-2011 yılları arasında Kürtlerin yoğun olarak yaşadığı bölgelerdeki insan hakları ihlallerini araştıran meclis komisyonu.
• Barış Süreci Komisyonu: AK PARTİ iktidarı döneminde Öcalan ile görüşmelerin başladığının duyurulması ve PKK’nın Mart 2013’te tek taraflı ateşkes ilan etmesinin ardından başlayan Barış Süreci’ne dair çalışmaları konu edinen meclis komisyonu.

II. ARAŞTIRMACI KURUM

Hakikat, Adalet ve Hafıza Çalışmaları Derneği, insan hakları ihlallerini inceleyerek sonuçları kamuoyu ile paylaşıyor. 2011 yılında İstanbul merkezli kurulan dernek, insan hakları ihlallerini evrensel standartta belgeleyerek toplumun geniş kesimlerini konuyla ilgili bilgilendirme faaliyetinde bulunuyor.

III. METODOLOJİ

IV. BULGULAR

Rapor bize ne söylüyor?

Susurluk Komisyonu’na dair göze çarpanlar.

• Raporda “insan hakları” kavramı yalnızca 6 defa geçerken “organize suç” ifadesi 35 defa geçiyor.

• Rapora göre komisyon tarafından mağdurların çoğunlukla muhalif; kaçırma ve kaybolma olaylarının da organize suç ve kurumlar arası çekişme olarak işlenmesi göze çarpıyor.
• Susurluk Komisyonu’nun değindiği konuların başında ilk üç konu: Özel harp, uyuşturucu ve kumar.

• Hak ihlaline maruz kalmış kimselerle temasa geçilmediği ve insan hakları örgütlerine başvurulmadığı görülüyor. Böylelikle insan hakları bağlamında komisyon raporu eksik kabul ediliyor.

• Komisyon hazırlanırken dinlenen kimselerin mağdurlardan ziyade süreçte aktif rol almış kurumlarıdaki kişiler ve politikacılar olduğu görülüyor.
• Rapora göre araştırılan suçların altında yatan ana nedenlerden ikisi: Kürtlerin yoğun olarak yaşadığı coğrafyadaki köy koruculuğu sisteminin yan etkileri ve hukukun üstünlüğünün aşınması.

Darbe Komisyonu akademik açıdan başarılı, olaylara eleştiri getirme noktasında zayıf.

• Komisyonun şiddet olaylarını ele almada cesur davrandığı görülüyor.
• Ele alınan başlıca konular; 6-7 Eylül olayları, 1 Mayıs ölümleri, 1980 darbesi öncesinde Maraş ve Çorum’daki alevi ve solculara yönelik saldırılar, Diyarbakır cezaevindeki işkenceler ve faili meçhuller.
• 6-7 Eylül 1955 olayları katliam veya pogrom yerine olay olarak adlandırılıyor.
• Çorum’da yaşananlarla ilgili 22 ifadeden 21’inde olay, sadece birinde katliam terimi kullanılırken, Sivas’ta yaşananlarla ilgili 26 ifadeden 25’inde olay terimi kullanılıyor.
• Komisyon, siyasî şiddetin niteliğini ve boyutunu gizleme eğiliminde olması açısından çokça eleştiriliyor.

  Rapor Bülteni her sayısında gündemdeki konular hakkında hazırlanmış raporları inceliyor ve özetlerini okuyucularına iletiyor. Ücretsiz abone olabilirsiniz.

  Subscribed

Yaşam Hakkı İhlalleri Alt Komisyonu.

• Komisyon, genel olarak “terörizmi” anlatma gayesi taşısa da raporun en geniş kısmı PKK’ya ayrılıyor. Diğer şiddet yanlısı gruplardan TİKKO dört, DHKP-C dört, El Kaide dört ve Hizbullah 14 kez geçiyor.
• Rapora göre Alt Komisyon’da mağdurların ve insan hakları savunucularının anlatılarının tam olarak yansıtılmadığı görülüyor. Örneğin mağdurların çoğunun Kürtçe konuşmaktan kaynaklı zorlukları dile getirmesine rağmen komisyonda özgürlükler; dilsel ve kültürel olarak ayrılmayıp genel bir çerçevede sunuluyor.

• Alt Komisyon, sürecin tüm taraflarıyla görüşerek resmî komisyonlar literatüründe bir ilki gerçekleştiriyor.
• Raporda komisyonun, devletin hak ihlal eden rolünü tam tanımlamaması zayıf yönleri arasında belirtiliyor.

Barış Süreci Komisyonu öneri sunma noktasında zayıf kalıyor.

• Barış Süreci Komisyonu, nihai rapor kapsamında mağdurları, akademisyenleri ve STK’ları bulundurmasıyla raporda olumlanıyor.
• Raporda, komisyonun görüştüğü kişilerin bir kısmının görüşüne hiç yer verilmezken, bir kısmına ise sayfalarca yer ayırılması eleştiriliyor.

• Nispeten başarılı görülse de Barış Süreci Komisyonu öneri sunma noktasında zayıf kalıyor.

Komisyonlar adalete ne kadar katkıda bulundu?

• Mağdurlardan resmi bir şekilde özür dilenmesi ihtimalini ele alan tek komisyon Darbe Komisyonu.
• Rapora göre, Barış Süreci Komisyonu ve Darbe Komisyonu geçmişe dönük yüzleşme, hataları irdeleme temalarına daha hakim. Susurluk ve Alt Komisyonlarında bu temalara neredeyse hiç değinilmiyor.

• Darbe Komisyonu’nun muhtelif ülkelerden örnekler sunması, Alt Komisyon’un devlet kurumlarından şeffaflık talep etmesi dikkat çekici.

• Yalnızca Barış Süreci Komisyonunda “geçiş dönemi adaleti” direkt olarak geçiyor. (6 kez)
• Diğer komisyonlarda ise “yüzleşme” terimi daha ağırlıklı kullanılıyor. (Susurluk’ta ve Alt Komisyon’da 2, Darbe’de 42, Barış Süreci’nde 25 kez.)

Yeni komisyonlara dair öneriler.

• Meclis araştırma komisyonları için; resmi yetkiler net bir şekilde tanımlanmalı.
• Komisyonu hazırlayan kişilerin kendi ifadelerine ve başkalarının ifadelerine nerede, ne kadar yer verebileceği gibi hususlarda yetkiler netleştirilmeli.
• Sivil toplum katılımı teşvik edilmeli.

V. GELECEK SAYIDA

Gelecek sayımızda Özgürlük Araştırmaları Derneği tarafından hazırlanan “Kaliteli Bir Yasamanın ve Etkili Bir Yasanın Aracı Olarak Yasama Sonrası İnceleme” adlı raporu inceleyeceğiz.

Gelecek sayıda görüşmek dileğiyle.

Kendinize iyi bakın.

Rapor Bülteni Ekibi