#93 TRT World Research Center | Engellilik ve Kamusal Alan

I. KAVRAMSAL ÇERÇEVE

Çeşitli ülkelerden gelen aktivistler 02 Ekim 2019 tarihinde Belçika’nın başkenti Brüksel’de ‘Engelli Hakları’ için yürüdü. Bazı aktivistler yürüyüşe tekerlekli sandalye ile katıldı. (Dursun Aydemir – Anadolu Ajansı)

Önce kavramlar…

Engelli, engellilik, Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi, çatışma bölgesi.

• Engelli: Fiziksel, zihinsel, ruhsal ve duyusal yetilerinde çeşitli düzeyde kayıplarından dolayı topluma diğer bireyler ile birlikte eşit koşullarda tam ve etkin katılımını kısıtlayan tutum ve çevre koşullarından etkilenen birey.
• Engellilik: Bireyin işlevselliğindeki zorluklar, kısıtlanmalar.
• Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi: Engelli bireylerin haklarını ve yaşamlarını korumak amacıyla Birleşmiş Milletler (BM) tarafından 2006 yılında kabul edilen bir uluslararası anlaşma. Sözleşme, engelli bireylerin insan haklarına saygı gösterilmesini, ayrımcılıkla mücadeleyi, eğitim ve istihdam gibi alanlarda eşit fırsatları destekliyor.
• Çatışma Bölgesi: Silahlı çatışmaların veya savaşın etkilediği bir coğrafi bölgeyi ifade ediyor.

II. ARAŞTIRMACI KURUM

TRT World Research Center Kurumsal Logo

TRT World Research Center

Merkezi İstanbul’da bulunan ve kâr amacı gütmeyen bir araştırma ve politika enstitüsü. Temel hedefi, bölgesel ve uluslararası konularda çoklu bakış açıları uygulayarak analiz ve anlayış sağlamak.

III. METODOLOJİ

Literatür taraması, veri derlemesi, veri analizi.

Raporda kullanılan veriler BM, EDF, DSÖ, AIHRC gibi farklı uluslararası kuruluşlardan ve ulusal istatistik bürolarından alınan en güncel istatistiklerin bir derlemesi olarak sunuluyor. Ayrıca raporda uzmanlar tarafından engellilik hakkında literatür taraması yapılıyor ve tarihsel analizler kullanılıyor.

IV. BULGULAR

Rapor bize ne söylüyor?

Engellilik, İnsan Hakları ve Temsil.

• Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi, engellilik durumunu bir insan hakları meselesi olarak tanımlıyor ve engelli bireylerin eşit katılımını teşvik ediyor.
• Engelli bireyler, geniş bir çeşitliliği temsil eden küresel nüfusun en büyük ve çeşitli azınlıklarından biri. Rapora göre dünya nüfusunun yaklaşık %15’i bir tür engellilikle yaşıyor.
• Medyada engelli bireylerin temsili eksik olduğu ve genellikle ilham verici veya acınması gereken karakterler olarak tasvir edildiği belirtiliyor.

Engelli Haklarının Tarihsel Arka Planı.

• Charles Darwin’in üvey kuzeni Francis Galton tarafından geliştirilen Öjeni Modeli, engellilik algısını büyük ölçüde etkilemiş gözüküyor.
• Bu model, insanları “uygun” ve “uygun olmayan” gruplar olarak iki ana kategoriye ayırarak engellilerin topluma dâhil edilmemesini öneriyor. Öjeni Modeli, Nazi politikalarında ayrımcılık, zorla kısırlaştırma ve toplu katliam gibi uygulamaların bilimsel gerekçelerinden biri olduğu vurgulanıyor.
• 1960’ların sonlarına doğru, engelli hakları hareketi kamusal görünürlük kazanmaya başlıyor.
• Engelli bireyler, eşit muamele ve tanınma taleplerini dile getirerek ikinci dalga feminist hareketlere katılım sağladıkları belirtiliyor.
• “Bağımsız Yaşam” prensibi, engelli bireylerin kendi ihtiyaçlarını belirleme fikrini savunan bir hareketin temelini oluşturuyor.
• 1990’lardan itibaren Amerika, Kanada, Çin, Avustralya, Birleşik Krallık, Türkiye gibi ülkelerde engelli hakları konusunda çeşitli yasal düzenlemeler yapılıyor.
• Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi (CRPD), 185 ülke tarafından onaylanan ve engelli bireylerin haklarını güvence altına almayı amaçlayan ilk uluslararası sözleşme olduğu belirtiliyor.

Engellilik Tanımı ve Yaklaşımlar.

• Engellilik tanımının, toplumsal, akademik, kurumsal ve uluslararası düzeyde politika ve projelerin etkin bir şekilde uygulanması için temel bir unsur olduğu vurgulanıyor.
• Uluslararası kuruluşlar arasında engellilik konusunda birbirinden farklı tanımları bulunuyor. Bu farklılıkların sosyal, kültürel, siyasi veya tıbbi nedenlere dayandığı ifade ediliyor.
• Raporda engelliliği sadece bireysel düzeye indirgemeyen, aksine özneler arası ve dinamik ilişkiler bağlamında ele alan sosyal sözleşme teorisine dayalı bir yaklaşımın önemi vurgulanıyor.
• Bu teoriye dayanan bir yaklaşım, toplumu, bireylerin normlar ve değerler temelinde bir araya geldikleri zımni bir sözleşmenin ürünü olarak ele alıyor.
• Martha Nussbaum’un Yetenekler Yaklaşımı, insan onurunu merkeze alan on temel yetkinliğin bulunduğu bir liste sunuyor.
• Bu yaklaşımın tüm politika ve reformlarda temel alınması, insan onuruna odaklanılması ve engelli bireyleri marjinalleştiren bakış açılarından kaçınılması gerektiği vurgulanıyor.
• Engelli bireylerin yasal olarak sahip oldukları hakların yanı sıra bu haklardan yararlanıp yararlanamayacaklarına dair yeterliliklerin de göz önünde bulundurulması gerektiği ifade ediliyor.

Engelli Bireyler Hakkında Veri Toplamanın Önemi.

• Veri toplamanın, engellilikle ilgili sorunları belirleme, önceliklendirme ve bu sorunlara çözüm bulma süreçlerine rehberlik edeceği vurgulanıyor.
• Engelli bireylerin demografik özellikleri, tercihleri ve talepleri, politika yapıcılara toplumun çeşitli kesimlerini anlama ve kapsayıcı çözümler geliştirme konusunda yardımcı olacağına dikkat çekiliyor.
• Araştırmaya göre, veri toplama süreçlerinde engelli bireylerin katılımını sağlamak, kapsayıcı ve güvenilir veri setlerinin oluşturulmasına fayda sağlayacak.
• Raporda engelli bireylerin tanımlanmaması, yeterince temsil edilmemesi ve resmi istatistiklerin dışında bırakılma olasılığının yüksek olduğu vurgulanıyor.
• Engelli bireylerin %80’inin gelişmekte olan ülkelerde yaşadığı ve en yoksul topluluklardaki insanların %22’sinin engelli olduğu tahmin ediliyor.
• Engelli kadınlar, erkekler, kız ve erkek çocuklar genellikle toplumdaki en yoksul ve en marjinal kesimler arasında yer alıyor.
• Karşılaştıkları engeller nedeniyle, engelli bireyler genellikle kalkınma süreçlerinde göz ardı ediliyor veya eşit şekilde yararlanamıyor.
• Engelli bireylerin birbirinden farklı özelliklere sahip olduğu ve her bireyin engellilik deneyiminin kendine özgü olduğu belirtiliyor.
• Veri toplama sürecinin, entegrasyon ve etkileşim açısından birey-toplum-kurum üçgeninin etkin bir şekilde işlemesindeki önemi ifade ediliyor.
• Raporda güvenilir ve kapsayıcı veri toplama sürecine örnek olarak Dünya Sağlık Örgütü’nün Modül Engellilik Araştırması (MDS) gösteriliyor.
• Bu araştırma engelli kişiler hakkında ayrıntılı bilgi sağlayarak, politika ve hizmet geliştirmelerine yardımcı oluyor ve ülkelerin Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri ve Engelli Hakları Sözleşmesi ile ilgili yükümlülüklerini izlemek için veri sağlıyor.

Çatışma Bölgelerinde Engelli Bireyler Hakkında Veri Toplanması.

• Engelliliğe göre ayrıştırılmış verilerin, çatışma bölgelerindeki insani durumları anlamak ve iyileştirmek için önemli olduğu vurgulanıyor.
• Rapora göre Filistin’de 93 bin, Etiyopya’da yaklaşık 15 milyon, Suriye’de yaklaşık 5,5 milyon, Ukrayna’da 2,7 milyon, Irakta 1 milyondan fazla engelli birey bulunuyor.

• Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi’nin 11. maddesi, Taraf Devletleri; çatışma halleri, acil durumlar ve doğal afetlerde engelli bireylerin korunması ve güvenliğinden sorumlu tutuyor.
• Sözleşme’nin 31. maddesi, Taraf Devletlerin, engelli kişilerle ilgili veri toplama süreçleri hakkında raporlama yapması gerektiğini vurguluyor.
• Yaklaşık 1.5 milyon engelli bireyin bulunduğu Somali’de çatışma, ülkedeki engelli bireyleri ciddi şekilde etkiledi ve her yıl binlerce yeni engelli insanın ortaya çıkmasına neden oluyor.
• Engelli kişiler, çatışma nedeniyle ülkede yerinden edilme, gıda güvensizliği ve sağlık hizmetlerinin eksikliği gibi sorunlarla karşı karşıya kalıyor.
• Kapsamlı verilerin, yardımın etkili bir şekilde tahsis edilmesine ve çatışma bölgelerindeki engelli bireylerin ihtiyaçlarının karşılanmasına yardımcı olacağı belirtiliyor.
• Veri toplama süreçlerinin standartlaştırılmasının, çatışma bölgelerindeki engelli bireyleri daha etkili bir şekilde tanımlamak için önemli bulunuyor.
• Medya platformlarının, engelli kişilerin hikayelerini paylaşarak toplumsal farkındalığı artırabileceği ve yardım kuruluşlarının daha etkili müdahalede bulunmalarına katkıda bulunabileceği ifade ediliyor.

Öneriler.

• Engellilik tanımı, kimin engelli olarak kabul edileceğini ve değerlendirmeye dahil edilecek kişileri belirler. Bu tanımın net ve kapsayıcı yapılması gerektiği belirtiliyor.
• Engelli bireylerin ayrı ayrı değerlendirilmesi gerektiği ifade ediliyor.
• Bakım verenlerin, engelli bireylerin yaşadığı sorunları daha iyi anlamak için önemli bir kaynak olduğu vurgulanıyor.
• Engelli bireylerin görüşlerini alırken ve veri toplarken, insan onuruna saygı göstermek ve etik kurallara uymak büyük önem taşıyor.
• MDS’nin sunduğu Anket Kılavuzu gibi rehberlere başvurmak etik sorunları minimize etmede bir örnek olarak kabul ediliyor.
• Araştırmacıların, engelli bireylerle çalışırken eğitim almış olması gerektiği ifade ediliyor.
• Ulusal düzeyde toplanan verilerin uluslararası düzeyde karşılaştırılabilir olması öneriliyor.
• Elde edilen bilgilerin, geniş bir kitleye ulaştırılması gerektiği belirtiliyor.

V. BİR KISA FİLM

Engelsiz Kampüs Kısa Film (Sesli Betimlemeli, İşaret Dili Tercümeli ve Altyazılı)

Bu film; Sabancı Vakfı Hibe Programları tarafından desteklenen ve Eğitimde Görme Engelliler Derneği ile Engelsiz ODTÜ Topluluğu ortaklığında gerçekleşen Engelli Üniversite Öğrencileri İnisiyatifi Projesi kapsamında, üniversitelerde karşılaşılan erişilebilirlik sorunlarına kamuoyunda dikkat çekmek için çekiliyor.

Filmi izlemek için tıklayınız.

VI. BİZDEN KISA KISA

• İçeriklerimizi ve etkinliklerimizi kaçırmamak için WhatsApp Topluluğumuza abone olabilirsiniz. Topluluğumuza ulaşmak için tıklayın.
• Dr. Zeynep Kurnaz ve Serhat Şabap #RaporaGöre’nin 2. sezonun 5. bölümünde “ Yaşlılar Yüzyılında Bizi Ne Bekliyor?” üzerine konuştu. İzlemek için tıklayın.

Gelecek sayıda görüşmek dileğiyle.

Hoşça bakın zâtınıza.

Rapor Bülteni Ekibi