#67 Mor Çatı Kadın Sığınağı Vakfı | Depremden Etkilenen Bölgelerde Kadınların Şiddetten Uzaklaşma Deneyimleri ve Destek Mekanizmaları

I. KAVRAMSAL ÇERÇEVE

Photo by Maxim Hopman on Unsplash

Önce kavramlar…

ŞÖNİM, Destek Mekanizmaları, 6284 sayılı kanun.

• Şiddet Önleme ve İzleme Merkezi (ŞÖNİM): Kadına yönelik şiddete karşı önleyici, koruyucu ve izleyici tedbirler sunan, kadınların güvenli bir ortamda kalabilmesi ve destek alabilmesi için 7 gün 24 saat hizmet veren kuruluş. ŞÖNİM, kadına yönelik şiddetin azaltılması ve mağdurların güvence altına alınması amacıyla devlet tarafından kurulan önemli bir hizmet.
• Destek Mekanizmaları: Bireylerin veya toplulukların ihtiyaç duydukları konularda yardım, bilgi, danışmanlık veya kaynak sağlayan yapı, kurum veya sistemler. Örneğin: Danışma merkezleri, sosyal hizmet kurumları, psikolojik danışmanlık merkezleri veya ekonomik yardım programları.
• 6284 Sayılı Kanun: “Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bununla Mücadeleye Dair Kanun,” Türkiye’de aile içi şiddetin önlenmesi ve mücadele edilmesi amacıyla alınan bir yasal düzenleme. Kanun, şiddet mağdurlarını korumak, tedbirler almak, şiddet uygulayanları cezalandırmak ve toplumda şiddetin önlenmesini sağlamak için çeşitli önlemler ve destek mekanizmalarını içeriyor.

II. ARAŞTIRMACI KURUM

Mor Çatı Kadın Sığınağı Vakfı Kurumsal Kimlik

Mor Çatı Kadın Sığınağı Vakfı

1990 yılında feministler tarafından kurulan vakıf; kadına yönelik şiddetle mücadele etmeyi ve kadınların özgür, eşit koşullarda yaşamalarını sağlamayı amaçlıyor. Mor Çatı, kadın dayanışmasını güçlendirerek eşitsizliklere karşı mücadele ediyor, kadınlar için sığınak ve sosyal çalışmalar sunuyor, ulusal ve uluslararası düzeyde politikaların takibini yapıyor.

III. METODOLOJİ

Deprem bölgesinde kadına yönelik şiddetle mücadele destek mekanizmalarında iyileşme olup olmadığını görmeyi amaçlanıyor ve edinilen bilgi ve deneyimler raporlanıyor.

Bu incelemede bölgede hizmet sağlayan ŞÖNİM, barolar ve depremden dolayı yoğun göç alan bir şehirdeki belediye ile görüşme gerçekleştiriliyor.

Raporda; Mor Çatı’nın gözlemleri, Mor Çatı’ya başvuran kadınlardan edinilen bilgi ve deneyimler, sosyal çalışmacılar ve psikologlarla düzenlenen atölye çalışmalarında edinilen bilgiler kaynak oluyor.

IV. BULGULAR

Rapor bize ne söylüyor?

Deprem bölgesinde temel ihtiyaçlar karşılanmıyor.

• Temizlik, temel ihtiyaçlar ve çocuk bakımı büyük oranda kadınlar tarafından sağlanıyor ve bu durum kadınlar üzerinde büyük bir yük oluşturuyor.
• Yaşam alanlarının birçoğunda temiz içme suyu, tuvalet, duş, elektrik ya da çamaşırhane gibi temel ihtiyaçları karşılanamıyor.
• Çadır ve konteynır kentlerin kadınların ya da çocukların kendilerini güvende hissedebilecekleri şekilde düzenlenmediği ve yaşam mahremiyetinin olmadığı belirtiliyor. Bu durum, kadın ve çocuklara yönelik şiddet ya da istismarı olası kılıyor.

Deprem bölgesindeki PSD ve ŞÖNİM ekipleri nasıl çalışıyor?

• Bölgedeki çadır kentlerde diğer illerden görevlendirmeyle gelen Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı İl Müdürlüğü çalışanları, Sosyal Hizmet Merkezi çalışanları ve uluslararası kuruluşların çalışanlarından oluşan Psiko Sosyal Destek (PSD) ekipleri bulunuyor.
• Çadır kentlerdeki kadına yönelik şiddet başvuruları ya da gözlemlenen durumlar PSD ekiplerine yönlendiriliyor.
• PSD ekipleri ŞÖNİM’lerin sorumluluğundaki görevleri yerine getirirken ŞÖNİM birimleri ise genel olarak ALO 183 ve kolluk kuvvetleri üzerinden başvuru alıyor.
• Rapora göre aynı ildeki ŞÖNİM ve PSD ekipleri arasında koordinasyon eksikliğinin olduğu bildiriliyor.
• Raporda illerde bulunan ŞÖNİM’lerin aralarında koordine olmadığı, birbirlerinden habersiz çalıştıkları gözlemlendiği belirtiliyor.

ŞÖNİM uygulamasında yetersizlikler bulunuyor.

• Depremden sonra ŞÖNİM’lere gelen barınma talepleri artıyor.
• Hatay’da bulunan ŞÖNİM binasının başka bir bölgeye taşındığı, Adıyaman’daki ŞÖNİM binasının hasarlı olmasından dolayı binanın yanındaki konteynırda hizmet verdiği ancak bu konteynırın çalışanlar ve destek almak isteyenler için ihtiyaçları karşılayamayacak halde olduğu, Gaziantep ve Kahramanmaraş illerindeki ŞÖNİM’lerin ise depremden önce bulundukları binalarda hizmet verdiği belirtiliyor.
• Ulaşım sorunundan dolayı yalnızca ulaşıma erişimi olan ya da merkezlere yakında ikamet eden kişiler ŞÖNİM’lerden hizmet alabiliyor.
• ŞÖNİM’ler, istisnalar dışında koruma ve gizlilik kararı olan kadınların durumunu izleme çalışmasını yerine getirmiyor.
• Gizlilik ve uzaklaştırma kararlarının uygulanması, ŞÖNİM çalışanlarının inisiyatifine göre değişiyor.
• Sığınak talebi ile ŞÖNİM’lere başvuran kadınlar yakın illere yönlendiriliyor.
• Mor Çatı tarafından düzenlenen atölyelerde, sığınak talebinde bulunmuş, yakın illere yönlendirilmiş kadınlardan il değiştiremeyen kadınların şiddet gördüğü ortamda kalmak zorunda olduğu gözlemleniyor.
• Çadır kentlerde yaşayan kadınların başvurmasıyla nadir de olsa failler uzaklaştırılıyor ve kadınlar aynı çadırda kalmaya devam edebiliyor.
• 6248 sayılı Kanun’dan yararlanan kadınların durumunun izlenmesi teknik altyapı olmadığı için gerçekleştirilemiyor.
• Yalnızca acil durumlarda Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı İl Müdürlüğü ŞÖNİM çalışanlarına durumu iletebiliyor.
• Yıkımın az olduğu bölgelerde herhangi iki kişi arasında yaşanan şiddet, kolluk birimleri tarafından 6248 kapsamına alınarak ŞÖNİM’lere bildiriliyor. Bu durumun ise kanunu şiddet özellikli bir mekanizma olmaktan çıkarttığı vurgulanıyor.
• Mor Çatı’ya başvuran kadınların deneyimlerine göre; kadınlar ŞÖNİM’lere şiddet sebebiyle başvurduklarında, başvuruları barınma ihtiyacı olarak değerlendiriliyor ve destek alamıyorlar.

Barolar ve hukuki destek.

• Raporda ziyaret edilen barolardan Kahramanmaraş Barosu’na hiç ulaşılmadığı belirtiliyor.
• Her baro kendi bulunduğu ilin durumuna göre inisiyatif alıyor, verilen desteklerde standartlaşma bulunmuyor.
• Baro yetkililerine çadır kentlere girebilme izinleri her ilde farklılık gösteriyor.
• Çadır kentlere girebilen baro yetkilileri, kadına yönelik şiddet hakkında bilgilendirme yapabiliyor.
• Bir baro, adli yardım birimini düzenli olarak açık tutarak Aile Mahkemeleri çalışmadığı zaman 6248 sayılı Kanun kapsamında tedbir kararları almak için hukuki destek veriyor. Ancak diğer hiçbir baroda böyle bir destek bulunmuyor.
• Bir baro Sulh Ceza ve Sulh Hukuk mahkemeleri üzerinden, 6248 kapsamında tedbir kararları alıyor. Depremden sonra 33 kere kadına yönelik şiddete ilişkin suç duyurusunda bulundukları belirtiliyor.

Deprem sonrasında dayanışma merkezine başvuran kadınların deneyimleri.

• Raporda Mor Çatı Dayanışma Merkezi’ne gelen şiddet başvurularının depremden hemen sonrasında azaldığı belirtiliyor.
• Kadınlar kendi yaşadıkları ile depremden etkilenen kişilerin yaşadıklarını kıyaslamaları sonucunda, maruz kaldıkları şiddeti fark etmekte, anlamlandırmakta veya dile getirmekte zorluk yaşıyorlar.
• Kadınlar güvenlikleri tehdit edilmediği sürece yaşadıkları şiddeti dile getirmiyor.
• Depremden etkilenen, herhangi bir şiddet geçmişi olmayan kadınlar da Mor Çatı’ya güvenli bir yer ya da temel ihtiyaçlarını karşılamak için başvuruyor.

Dayanışma Merkezlerindeki kadınların desteklenmesi gerekiyor.

• Bölgedeki kadına yönelik şiddetle mücadele birimlerinde çalışanların desteklenmesinde eksiklikler var.
• Gönüllü görevlendirilmeler azalıyor, çalışanlar genelde zorunlu görevlendirilmeyle ya da istemeyerek kısa dönemli olarak çalışıyor.
• Şiddete maruz kalan kadınlara destek verecek çalışan kadroları tamamlanmıyor.

Şiddet depremden sonra da devam ediyor.

• Bazı kadınlar için depremin şiddet gördükleri evden veya kişiden uzaklaşmak, izini kaybettirmek için bir şans haline geldiği aktarılıyor.

• Deprem öncesinde eşinden ya da aile bireylerinden şiddet gören kadınlar, çadır kentlerde de şiddete maruz kalmaya devam ediyor.
• Deprem sonrası oluşturulan destek mekanizmaları, deprem gibi afetlerde şiddetin yaşanma olasılığını hesaba katmıyor. 
• Deprem öncesinde şiddete maruz kaldığı evden ayrılan kadınların, deprem sonucunda şiddet uygulayanın bulunduğu bölge ya da eve geri dönmek zorunda kaldığı belirtiliyor.
• Çocuklar deprem sonrasında da bir şiddet aracı olarak kullanılıyor.

Kadınların ihtiyaçları.

• Kadınlar bu süreçte temel ihtiyaçların yanı sıra hukuki destek talep ediyor. Hukuki desteğe olan ihtiyaç çoğunlukla karşılanmıyor.
• Evleri fiziki olarak yaşanabilecek durumda olsa dahi kadınlar, şehrin yetersizliğinden dolayı kendileri ve çocukları için o şehirde kalmaya devam edemediklerini dile getiriyor.

Genç kadınların ihtiyaçları.

• Depremden etkilenen genç kadınlar eğitimlerine devam edebilmek için burs başvurularında bulunuyor.
• Sınavlara hazırlanmakta olan genç kadınlar, deprem sonrasında aile üyelerinin bakım sorumluluğundan ya da aile içindeki baskıdan dolayı psikolojik bunalıma giriyor.
• Resmi olarak boşanmamış ya da ikametgâh adresini değiştirmemiş ancak eşlerinden ayrı yaşayan kadınların, deprem sonrasında desteklere ulaşmakta zorluk çektiği belirtiliyor.
• Kadına yönelik şiddet, evde çocuk bakımında sorumluluk almama şeklinde de kendini gösteriyor.
• Raporda aile değil kadın odaklı şiddet önleme mekanizmalarının önemi vurgulanıyor.

 Kadınlar destek mekanizmalarına ulaşamıyor.

• Deprem öncesinde de oldukça yavaş işleyen devlet destek mekanizmalarının depremden sonra neredeyse çalışamaz hale geldiği ve kadınların hakkı olan desteklere erişemedikleri gözlemleniyor.
• Depremden önce de olan destek mekanizmalarındaki uygulama sorunları, deprem sonrasında büyüyerek kadına yönelik şiddeti önlemeyi engelliyor.

Gönüllü desteklerde “kurtarıcı” rolünün getirdiği zorluklar.

• Raporda, deprem bölgesindeki bazı gönüllülerin, kadının izni olmadan, kurumlarla kadının bilgilerini paylaştığı ve bu durumun kadınların güvenliklerini tehlikeye attığı belirtiliyor.

Hasılı.

• Rapora göre depremden sonra geçen süreye rağmen kadınların temel ihtiyaçlarının karşılanmasında zaafiyet devam ediyor.

• Toplumsal cinsiyet eşitliğini merkeze alan bir afet yönetim planı ve şiddetle mücadele acil eylem planı bulunmuyor.

• Toplumsal cinsiyet eşitliği gözetilmeyerek oluşturulan afet sonrası destek mekanizmaları da kadınların bu afetlerde çok daha ağır travmalar yaşamasına sebep oluyor.
• Şiddetle mücadele ve sosyal destek mekanizmalarının niteliğinin arttırılması ve toplumsal cinsiyet eşitliğini merkez alan afet planları, yaşanan durumlara çözüm önerisi olarak sunuluyor.

V. YAKINDA

2022 Hak İhlalleri İzleme Raporu

Protestan Kiliseler Derneği tarafından hazırlanan 2022 Hak İhlalleri İzleme Raporu adlı raporu not aldık. İncelememiz yakında sizlerle.

Gelecek sayıda görüşmek dileğiyle.

Hoşça bakın zâtınıza.

Rapor Bülteni Ekibi