#101 İLKE Vakfı | İktisat İzleme Raporu 2023

I. KAVRAMSAL ÇERÇEVE

Önce Kavramlar…

Enflasyon, cari açık, katılım bankacılığı, katılım sigortacılığı.

• Enflasyon: Ürün fiyatlarındaki genel artış. Aynı zamanda paranın satın alma gücünde meydana gelen düşüşü ifade ediyor.
• Cari açık: Ülkenin ihraç ettiği ürünlerden kazandığı paranın, ithal ettiği ürünlere harcadığı paradan daha az olması. Cari açık artışı, Türkiye ekonomisinin en önemki kronik problemlerinden biri.
• Katılım bankacılığı: Alternatif bir kredi kullanım şekli sağlayan bankacılık türü. Faizsiz kredi prensibiyle işleyen bu sistem İslam İktisadı kapsamında inceleniyor. (Katılım bankaları nakit olarak kredi vermiyor, ancak müşterisi adına mal alımı yapabiliyor. Bu süreçte alınan malın tedarikçisini belirleme yetkisi müşteride kalıyor.)
• Katılım sigortacılığı: Ortak katılım ve dayanışma esaslarına dayanan sigorta türü. Katılımcılar tarafından belli bir havuzda toplanan primler, sigorta kapsamındaki herhangi bir durumun gerçekleşmesi halinde üyenin zararını karşılamak adına kullanılıyor.

II. ARAŞTIRMACI KURUM

İLKE Vakfı

2010 yılında kurulan İLKE Vakfı; farklı alanlarda bilgi, politika ve strateji üretmeyi, karar alıcılara yol gösterecek araştırmalar yapmayı amaçlıyor.

Vakıf bünyesinde farklı dernekler ve araştırma merkezleri bulunuyor. Bunlardan bazıları İlmi Etüdler Derneği (İLEM), İslam İktisadı Araştırma Merkezi (İKAM), Sivil Toplum Akademisi (STA). Hazırladıkları çeşitli yayınlara buradan ulaşabilirsiniz.

III. METODOLOJİ

Göstergeler, uzman görüşü.

İktisat İzleme Raporları, Alan İzleme Raporları çalışması kapsamında 2019 yılından beri Türkiye’nin yıllık ekonomik seyrinin izlendiği rapor projesi.

Raporda küresel ekonomik gelişmeler ve uluslararası karşılaştırma, ulusal hesaplar ve büyüme, işgücü piyasası, gelir dağılımı ve yoksulluk, kamu maliyesi, enflasyon, merkez bankası ve para politikası, yurt içi finansal piyasalar, dış ekonomik göstergeler, tarım sektörü, sanayi sektörü, hizmetler sektörü, enerji sektörü, inşaat ve konut sektörü, otomotiv sektörü, şirketler, start-up ekonomisi ve fintekler, İslam iktisadı ve finansı olmak üzere 18 başlık bulunuyor.

IV. BULGULAR

Küresel Ekonomik Gelişmeler ve Uluslararası Karşılaştırma

• Satın alma gücü paritesine göre 2023 yılı için ABD’de 15.418 ABD doları olan kişi başı milli gelir Türkiye’de 2.067 ABD doları.
• 2023 yılı küresel enflasyon oranı 6,88% iken Türkiye’de enflasyon 64,77%.

Ulusal Hesaplar ve Büyüme

• Türkiye’nin GSYH’si 2023’te 26.276 milyar TL’ye ulaşarak önemli bir artış gösterdi, kişi başına düşen GSYH ise 13.110 ABD doları oldu​.
• 2023 yılında GSYH ilk defa bir trilyonu geçerek 1.119 milyar ABD dolarına ulaşırken kişi başına GSYH de 13.110 ABD dolar ile tarihin en yüksek seviyesini gördü.
• Türkiye ekonomisi 2023’te %4,5 oranında büyüme kaydetti.

İşgücü Piyasası

• 2020 yılında %13,1 seviyelerine yükselen işsizlik oranları 2023’e gelindiğinde %9,4 seviyesine düşerek toplam istihdam 32 milyonu aştı​.
• Kayıt dışı istihdam oranı 2023 yılı son çeyreğinde %25,4 seviyesine kadar geriledi.

Gelir Dağılımı ve Yoksulluk

• Toplumda en yüksek gelirli %20’lik grubun geliri, en düşük gelirli %20’lik grubun gelirinin 8,4 katına çıktı. Bu durum, en zenginlerin gelirlerinin en fakirlere göre 8,4 kat daha fazla olduğunu gösteriyor.
• Gini katsayısı 2022 yılına göre 0,018 puan artış ile 0,433 olarak gerçekleşti.

Kamu Maliyesi

• 2023 yıl sonunda bütçe harcamaları bir önceki yıla göre %123,8 arttı. Ancak, bütçe gelirlerindeki artış daha düşük olup %86,1 olarak gerçekleşti.
• Bütçe açığı 2023 yıl sonunda son 10 yılın en üst düzeyinde, GSYH’nin %5,23’ü. Bir adım geriden: 2022 yıl sonunda bu oran %0,95 olarak gerçekleşmişti.
• 2022 yılında %2,07 olan faiz harcamaları, 2023 yılında 675 milyar TL’ye çıkarak milli hasılanın %2,6’sına ulaştı. Ek bilgi: Bu durum, toplam bütçe açığının yaklaşık yarısının faiz ödemelerinden kaynaklandığı anlamına geliyor.

Enflasyon

• 2023 yılında Türkiye’de enflasyon iki farklı dönemde farklı seyretti. İlk 6 ayda, döviz kuru artışının sınırlı kalması, baz etkisi ve elektrik/doğal gaz sübvansiyonları nedeniyle enflasyon düşüş gösterdi. Yıla %57,7 ile başlayan yıllık TÜFE, haziran ayında %38,2’ye düştü. Ancak, yılın ikinci yarısında döviz kuru artışı, yüksek büyüme, vergi artışları, uluslararası petrol ve gıda fiyatlarındaki yükselmeler, ücret artışları ve bozulmuş fiyatlama davranışları nedeniyle enflasyon tekrar yükseldi ve yıl sonunda enflasyon %64,77 oldu.
• 2023 yılında 12 ana harcama grubundan 6’sının fiyat artışı enflasyonun üzerinde seyretti. En yüksek fiyat artışı %93,24 ile ana harcama grubu içerisinde %7,82 paya sahip olan lokanta ve otellerde, sonrasında sırasıyla eğitim, sağlık ve ulaştırma alanlarında gerçekleşti.

Merkez Bankası ve Para Politikası

• Politika faiz oranı 2023 yılı mayıs ayında %8,5’e kadar indirildikten sonra yıl sonuna kadar kademeli olarak %42,5 seviyelerine kadar çıkarıldı.
• TCMB’nin politika değişiklikleri rezervlerde de ciddi anlamda değişikliğe yol açtı. 2013-2020 yılları arasında azalan bir trende sahip olan brüt rezervlerin 2018 yılında en düşük seviye olan 92 milyar ABD doları civarı oldu. 2020 yılında başlayan artış trendi 2023 yılında da devam ederek 2008 Küresel Finansal Kriz sonrası en yüksek seviyesi olan 141 milyar ABD dolarına kadar çıktı.
• Ocak ayında ortalama tüketici kredi faiz oranı %29,05 iken yıl sonunda %59,26’ya yükseldi; ortalama mevduat faiz oranı ise yıla %17,95 ile başlayıp yıl sonunda %45,64’e çıktı.

Yurt İçi Finansal Piyasalar

• 2023 yılı sonu itibarıyla, sektörün toplam aktif büyüklüğü bir önceki yıla göre yaklaşık %64 artarak 23.5 trilyon TL’ye ulaştı.
• Bankaların toplam mevduatı 2023 yılı sonunda 14.8 trilyon TL’ye ulaştı ve bir önceki yıla göre %67,5 artış gösterdi.
• 2023 yılbaşından mayıs ayına kadar nispeten sabit kalan ABD dolar/TL kuru 20 TL civarından yıl sonuna kadar 29 TL’ye kadar tırmandı.

Dış Ekonomik Göstergeler

• 2023 yılı ihracat değeri 255.7 milyar ABD doları ve ithalat değeri 361.7 milyar ABD doları olarak gerçekleşerek 105.9 milyar ABD doları tutarında bir açık oluştu.
• İthalatta ilk beşte yer alan Rusya, Çin, Almanya, İsviçre ve ABD toplam ithalatın %42’sinin yapıldığı ülkeler.
• 2023 yılı sonu itibarıyla Türkiye net dış borç stoku 261.4 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiş olup milli gelire oranı %23,4 oldu.

Tarım Sektörü

• 2022 yılında olan 7.8 milyar ABD doları olan tarım, ormancılık ve balıkçılık ihracatı 2023 yılında %24,3 artarak 9.7 milyar ABD dolarına ulaştı.
• 2023 yılında tarım alanları bir önceki yıla göre %0,2 oranında arttı.

Sanayi Sektörü

• 2023 yılında cari fiyatlarla 26 trilyon 276 milyar 307 milyon TL olarak hesaplanan GSYH’nin %22,9’u sanayi sektöründen kaynaklanıyor.
• 2023 yılında sanayinin %85,56’sı imalat sanayisinden kaynaklandı. İmalat sanayisinin tek başına 2023 yılında GSYH’deki payı ise %19,2.

Hizmetler Sektörü

• Hizmetler sektörü 2023 yılında Türkiye’deki toplam istihdamın %57,6’sını oluşturuyor.
• Hizmet grubunda yıllık enflasyon %86,46.

Enerji Sektörü

• Türkiye’de kurulu toplam elektrik gücü sürekli artan bir seyir izleyerek 2022 yılında 103,8 GW’a ulaştı.
• Yenilenebilir enerji kaynaklarının kurulu güç içindeki payı, 2006 yılında %32,4 iken 2022 yılında %52,1’e yükseldi.
• Rüzgar, güneş ve jeotermal enerjinin toplam payı %21,8’den %19,5’e düştü.

İnşaat ve Konut Sektörü

• 2023 yılında toplam konut satışı 1 milyon 225 bin civarına geriledi.
• Toplam konut satışı içerisinde yabancılara yapılan konut satışının payı %2,85 oldu.
• En çok konut satılan 5 ilde toplam 488.773 konut satıldı. Bu sayı, Türkiye’deki toplam konut satışlarının %40’ını oluşturuyor.
• İstanbul’da yapılan 198.739 konut satışı, ülke geneli toplam konut satışının %16’sı.

Otomotiv Sektörü

• 2023 yılı otomobil sektöründe ilk kez 1 milyon satış rakamı aşılarak otomobil satışında rekor kırıldı.
• Otomotiv sektöründe 2023 yılında 35 milyar ABD doları ihracat gerçekleştirilerek tüm zamanların ihracat rekoru kırıldı.

Şirketler

• 2020 yılında minimum düzeyine ulaşan ticari kredi faizleri TCMB tarafından uygulanan politika ile artarak  %15’lere yakın bir düzeyde başladığı 2023 yılını %50’leri aşarak tamamladı.
• 2022 yılı sonunda 2.282.071 olan şirket sayısı 2023 yılı sonu itibarıyla ülkemizde yaklaşık olarak %5 civarında arttı ve 2.393.485’e ulaştı.

Start-Up Ekonomisi ve Fintekler

• Bir dönem 10 milyar ABD dolarını aşan değerlemesiyle decacorn statüsüne ulaşan Getir’in değerlemesi, 2023 yılında 2,5 milyar ABD dolarına inince decacorn unvanını kaybetti.
• 2022’de tüm dünyada 348 olan unicorn sayısı 2023’te 100’e düştü.

İslam İktisadı ve Finansı

• 2023 yılında katılım bankalarının sektördeki payı %8,66’ya çıktı. 
• Katılım bankaları 2023 yılında 81 milyar TL sukuk ihraç etti.

V. BİZDEN KISA KISA

• Soruşturmalar, YouTube videoları ve politika notlarıyla yayınlarımızı çeşitlendirmeyi planlıyoruz. Umarım hepsini beğenirsiniz.
• En büyük destekçimiz okuyucularımız. Topluluğumuzu büyütmek ise en önemli motivasyonumuz. Bülteni arkadaşlarınıza tavsiye etmeyi unutmayın!